Permacultuur stelt je in staat om met hoofd, hart én handen fair en groen te leven.
De praktijk van permacultuur geeft concrete invulling aan rentmeesterschap.
door L.M. van Wensveen
Rentmeesterschap
Rentmeesterschap is het christelijke idee dat mensen van godswege zorg dragen voor welzijn en bloei op aarde. Mensen zijn niet de eigenaars van de aarde, want
Van de HEER is de aarde en alles wat daar leeft,
de wereld en wie haar bewonen (Psalm 24:1).
God heeft mensen wel het vertrouwen geschonken om op aarde naar eigen inzicht goede relaties aan te gaan en te onderhouden. Dit vertrouwen uitdragen in plaats van beschamen betekent: fair en groen leven-en-laten-leven. Mensen kúnnen dat, als ze de rentmeesterkwaliteiten waarmee ze begenadigd zijn, ontwikkelen.
Hovenier zijn
Een mooi bijbels beeld van rentmeesterschap is dat van de mens als hovenier in de paradijstuin van Eden:
God, de HEER, bracht de mens dus in de tuin van Eden,
om die te bewerken en erover te waken. (Gen. 2:15)
Het beeld van de hovenier blijft inspireren. De christelijke natuurbeschermingsorganisatie A Rocha organiseerde onlangs een wandeling met de rentmeester van het landgoed
Middachten om te laten zien hoe een goede hovenier te werk gaat. En Reinier van den Berg, de weerman van RTL Nieuws, daagt christenen uit om als hoveniers elkaar "te groen af" te zijn in de race tegen klimaatverandering (Schepper & Co., 13 december 2009)
Het beeld van de rentmeester als hovenier biedt ook directe aanknopingspunten met de praktijk van permacultuur.
Permacultuur
Wat betekent rentmeesterschap in een tijd van klimaatverandering en het opraken van gemakkelijk te winnen olie? Milieuregels volgen en meedoen aan liefdadigheidsacties? Hoveniers die het zo aanpakken, merken dat een deel van de aarde dan toch verdort, dat een ander deel juist blank komt te staan en dat de kloof tussen arm en rijk overal blijft toenemen. Andere hoveniers, die zich met hoofd, hart en handen toeleggen op permacultuur
(en die dus ook letterlijk hovenier worden), ontwikkelen wél kwaliteiten voor een veerkrachtiger antwoord op klimaatverandering en 'piekolie'.
Permacultuur is zorgen voor voedselvoorziening met de veerkracht van een ecosysteem. Op de website van Transition Town Nijmegen zie je hoe dit in z'n werk gaat.
Permacultuur als rentmeesterschap voor deze tijd
Permacultuur is een onmisbare vorm van rentmeesterschap in een tijd van klimaatverandering en piekolie. Zonder permacultuur is fair en groen leven op een volle planeet--voorlopig en misschien wel voorgoed--ondenkbaar. Permacultuur herstelt namelijk lokale veerkracht door voedselvoorziening op basis van bekende en minder bekende rentmeesterskwaliteiten. Zowel die plaatselijke voedselproductie als die persoonlijke kwaliteiten zijn hard nodig voor fair en groen leven.
Permacultuur geeft concrete invulling aan rentmeesterkwaliteiten, een invulling die bij deze tijd past. Het recept is ook vertaalbaar naar andere praktijken die veel verantwoordelijkheid vergen, zoals beleidsvorming, management, het onderwijs en het huishouden.
Overzicht
Welke rentmeesterskwaliteiten brengt permacultuur naar boven? Onderstaand overzicht koppelt de principes van permacultuur aan meer en minder bekende karakteristieken van goede rentmeesters. David Holmgren heeft deze uitgangspunten van de praktijk van permacultuur op een rijtje gezet. De toelichtingen op de principes zijn van Rob Hopkins, pionier van de Transition Town beweging. (Voor meer informatie, zie het Transitiehandboek, deel 3, p. 156-57; het volledige handboek is bestelbaar bij Omslag of te downloaden via
www. hitte.nu.)
|
Principes van Permacultuur
|
Kwaliteiten van rentmeesters
|
1
|
Observeer en reageer
"Gedetailleerde observaties van waar we staan dienen als basis voor alle te ondernemen acties." (Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 156)
|
Afstemming en aandacht
Rentmeesters handelen niet eigenmachtig, maar zijn verantwoording verschuldigd aan God en schepping. Dat vraagt om afstemming. Goede afstemming begint met aandacht. Wat is er écht aan de hand? Wat is een écht passende respons? [Verdieping: H.R. Niebuhr]
|
2
|
Vang en verzamel energie
"Energie stroomt door onze natuurlijke systemen en wordt op verschillende manieren opgeslagen in water, bomen, planten, bodems, planten, enzovoort. We moeten bedreven worden in hoe hiervan het best gebruik te maken en ons idee van 'kapitaal' verschuiven van wat we op de bank hebben staan naar de energiebronnen om ons heen." (Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 156)
|
Spaarzaamheid
Onder de verantwoordelijkheden van rentmeesters valt het opbouwen en op peil houden van reserves voor magere tijden. Dit kapitaal dient niet alleen qua hoeveelheid, maar ook qua soort afgestemd te zijn op te voorziene noden en omstandigheden. Goed kapitaal is het opgeslagen vermogen om daadwerkelijk diensten te leveren, net zoals goed zaad levensvatbaar blijft. In een stabiele economie kun je zulk 'toekomstvatbaar' vermogen grotendeels opbouwen van gespaard of belegd geld, waarmee je later een berekenbare hoeveelheid diensten verwacht te kunnen kopen. Veel échte diensten van mensen en van natuurlijke systemen zijn echter niet voor geld te koop. Daarom is het altijd verstandig om ook niet-monetair vermogen op te bouwen. Een goede composthoop en notenbomen zijn voorbeelden. Mocht de op geld gebouwde wereldeconomie instabiel worden (bijvoorbeeld door hoge olieprijzen), dan zul je zulke natuurlijke reserves extra nodig hebben.
|
3
|
Zorg voor oogst
"Dit principe stelt dat elke interventie die we in het systeem doen, elke verandering die we aanbrengen, elk element dat we introduceren een productieve meerwaarde moet hebben. Bijvoorbeeld noten- of fruitbomen op openbare plaatsen, daktuinen vol etenswaar, of stedelijke landschappen vol etenswaar." (Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 156)
|
De daadkracht van cocreatie
Rentmeesters van de aarde zijn geen kluisbewakers, maar hoveniers: zij dragen zorg voor het welzijn en de bloei van levende wezens en systemen. Dat betekent cocreatie: het werk van de Schepper in de schepping goed laten gedijen en waar mogelijk nieuwe wortels laten schieten (vgl. Matt. 25: de parabel van de talenten).
|
4
|
Gebruik zelfregulering en aanvaard feedback
"Een goed met permacultuurprincipes ontworpen systeem zou in feite zelf regulerend moeten kunnen werken met een minimum aan interventies en onderhoud, zoals het ecosysteem van een bos waar niemand hoeft te wieden, bemesten of plagen bestrijden." (Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 156)
|
Bescheidenheid betekent systeemdenken
Rentmeesters die goed kunnen afstemmen, getuigen van een bescheiden houding. In plaats van zich te profileren door overal een eigen stempel op te drukken, creëren ze bij voorkeur voorwaarden en ruimte voor de zelfredzaamheid van levende wezens en systemen. Dat vraagt om inzicht in cyclische processen en complexe relaties (systeemdenken). Essentieel voor zulk inzicht is, paradoxaal genoeg, de bescheidenheid om te erkennen dat je van een levend systeem vaak meer niet dan wel begrijpt. Inzicht groeit dan via kleine interventies en leren van wat er terugkomt (feedback).
|
5
|
Gebruik en waardeer hernieuwbare bronnen en diensten
"Als de natuur in staat is om aarde luchtig te maken (wormen), stikstof vast te leggen (klaver) en vruchtbare aarde te maken (bomen), dan zouden we daar beter gebruik van moeten maken in plaats van te denken hoe we die functies kunnen vervangen. Waar de natuur ons werk uit handen kan nemen, moeten we dit (graag) toelaten."
(Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 156)
|
Dankbaarheid
Natuurlijke processen nemen vaak veel tijd en lijken omslachtig en pietluttig. Toch kunnen ze heel nuttig zijn, en dat gratis. Goede rentmeesters weten de hernieuwbare bronnen en diensten van de aarde op waarde te schatten. Hun basishouding is niet ongeduld en minachting, maar dankbaarheid ('Wie het kleine niet eert...). Waar ruimte is voor slimme aanvullingen en verbeteringen, zullen ze daarnaar zoeken. Ook dan beschermt dankbaarheid hen echter voor de valkuil van opgevoerde maar onduurzame 'doorbraken'. verdieping >>>
|
6
|
Produceer geen afval
"Het concept afval betekent feitelijk dat er sprake is van een slecht ontwerp. Elke output van een systeem kan de input worden van een ander systeem. Hiervoor zouden we meer cyclisch moeten denken in plaats van lineair."
(Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 156)
|
Vrijgevigheid
Veel christenen associëren de vrijgevigheid van rentmeesterschap vooral met de zondagse duit in het collectezakje. Wie echter met hoofd, hart en handen als hovenier in het leven staat, weet dat elk levensmoment in principe vrijgevig kan zijn. Alleen al door te ademen en naar de wc te gaan, zijn mensen bijvoorbeeld in staat om planten te voeden. Maar het is dan wel zaak dat de atmosfeer minder kooldioxide bevat--te veel van het goede is geen welkome gift meer--en de biosfeer meer systemen voor natuurlijke waterzuivering. Om écht vrijgevig te kunnen blijven, hebben goede rentmeesters vandaag de dag ook oog voor zulke planetaire voorwaarden.
|
7
|
Ontwerp van patronen naar details
"We moeten leren om ons werk vanuit verschillende perspectieven te bekijken. Dit principe stelt dat we ons werk moeten zien in de ruimere context van waterhuishouding, regionale economie enzovoorts, zodat we beter zicht houden op het doek waarop we schilderen en op de krachten die ons handelen beïnvloeden." (Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 157)
|
Brede visie [onder constructie]
|
8
|
Verenig liever dan te scheiden
"Permacultuur wordt wel eens omschreven als de wetenschap van het maximaliseren van behulpzame relaties. Wat in een energie-arme gemeenschap duidelijk aan belang wint zijn de relaties die we kunnen weven tussen de verschillende elementen van die plek (een principe dat aan bod komt in Transitie-instrument nr 5, (pag.118). Oplossingen zijn eerder te vinden in een geïntegreerde, holistische aanpak dan in een toenemende specialisatie
en hokjesdenken." (Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 157)
|
Relationaliteit [onder constructie]
|
9
|
Gebruik kleine en trage oplossingen
"Dit principe geeft het kernargument van dit boek goed weer, namelijk dat, zoals Holmgren zegt ‘systemen zodanig ontworpen zouden moeten zijn dat functies op de kleinst mogelijke schaal werken, die voor die functie praktisch en energie-efficiënt is.’ Onze oplossingen zullen we baseren op het principe dat hoe kleiner en intensiever ze kunnen zijn hoe veerkrachtiger ze zullen zijn."
(Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 157)
|
Voorzichtigheid betekent schaalgevoel [onder constructie]
|
10
|
Gebruik en waardeer diversiteit
"Monoculturen zijn uiterst fragiel en vatbaar voor ziekte en ongedierte, terwijl meer diverse systemen een veel grotere inherente veerkracht hebben. Onze gemeenschappen zullen tijdens de energieafdaling beter kunnen bloeien wanneer er veel kleine ondernemingen, lokale munteenheden, voedsel- en energiebronnen, enzovoorts zijn, dan wanneer ze helemaal afhankelijk zijn van gecentraliseerde systemen van de globalisering, de monocultuur op de grootst mogelijke schaal."
(Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 157)
|
Inclusiviteit [onder constructie]
|
11
|
Gebruik randen en waardeer het marginale
"Een veelgebruikte observatie binnen permacultuur is het idee van ‘randen’, het punt waar twee ecosystemen elkaar raken is vaak productiever dan elk van die systemen apart. Dit principe herinnert ons aan de noodzaak om systemen waar mogelijk te laten overlappen om hun potentieel ten volle te benutten."
(Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 157)
|
Respect voor de rand [onder constructie]
|
12
|
Beantwoord en gebruik veranderingen op een creatieve manier
"Natuurlijke systemen stromen, ontwikkelen en groeien voortdurend. De manier waarop ze reageren op schokken, zoals een bosbrand, kan ons veel leren over hoe wij om kunnen gaan met onze transitie, weg van fossiele grondstoffen. Blijven kijken naar de verandering om je heen, in plaats van vast te houden aan het idee dat alles vastligt, kan ook goed helpen."
(Rob Hopkins, Transitiehandboek, p. 157)
|
Improvisatievermogen [onder constructie]
|
Comments (0)
You don't have permission to comment on this page.